Легенды Тетрицкаройской земли...

თქმულებები და ლეგენდები ჩემი
მხარესა…

 ხალხის უძველესი წარსული ხშირად რომანტიკულ ინტერესს იწვევს და

ლეგენდებით იმოსება. ძნელია მოიძებნოს ხალხი, რომლის წარმოშობისა და

შორეული წარსულის შესახებ შეთხზული არ იყოს ათასგვარი ზღაპარი და

ლეგენდა. ზოგჯერ ამ ლეგენდებში ისტორიული სინამდვილეა არეკლილი,

ზოგჯერ კი ისინი წმინდა წყლის ფანტაზიის ნაყოფს წარმოადგენენ. ასეთი ლეგენდები,

ზღაპრული ცნობები გვხვდება თეთრი წყაროს მიწაზეც.

 ყველაზე ძველი ლეგენდა ჩვენ მხარეში არის აღწერილი "ქართლის ცხოვრებაში".

 აი იგი:

 ქართლოსი – ძე თარგამოსისა

"რვა გამოჩენილი, “ძლიერი და სახელოვანი” შვილი ჰყოლია თარგამოსს: ჰაოს,

ქართლოს, ბარდოს, მოვაკან, ლეკ, ჰეროს, კავკას, ეგროს. აი ამათ გაუყო

თავისი სამფლობელო თარგამოსმა და ყველა ისინი თავისთვის სამფლობელოში

დაასახლა. მათგან მოდიან: ჰაოსიდან – სომხები, ქართლოსიდან – ქართველები

(ქართები), ბარდოსიდან - რანნი, მოვაკნიდან - მოვაკნელნი, ლეკიდან -

ლეკები, ჰეროსიდან - ჰერები, კავკასიიდან - კავკასიანნი, ხოლო ეგროსიდან

მეგრელნი (ქც, I, 3-6).

 წარმოიყვანნა შჳდნი იგი ჩრდილოთ კერძო და განუყვნნა ქუეყანანი

ღირსებისაებრ მათისა მისცა ქართლოსს და უჩინა საზღვარი: აღმოსავლით

ჰერეთი და მდინარე ბერდუჯისი ბერდუჯი, მდ. ძეგამჩაის (ახლანდ.

აზერბაიჯანის ტერიტორია) ან შესაძლოა მდ. დებედას ძველი ქართული

სახელწოდება); დასავლით ზღუა პონტოსი; სამხრით მთა, რომელი მიჰყვების

ბერდუჯის მდინარის თავსა, და მთა, რომელი მიჰყვების დასავლით კერძო,

რომლისა წყალი გარდმოდის ჩრდილოთ კერძო და მიერთვის მტკუარსა, რომელ

მიჰყვების მთა შორის კლარჯეთსა და ტაოს ვიდრე ზღუამდის; და ჩრდილოთ

საზღვარი ღადო, მთა მცირე, რომელი გამოვლის შტოდ კავკასისაგან და

მოჰკიდავს წუერი დასასრულსა ღადოსა, რომელსა აწ ჰქჳან ლიხი. და ამათ

საზღვართა საშუალ მისცა ყოველი ქართლოსს.

ერთ –ერთი მარშრუტი ჩვენ ვიწყებთ ამ ლეგენდით.

სამება და დევი

(ლეგენდა)

სოფელ ჩხიკვთას სამხრეთ-დასავლეთით სამების მაღალი მთაა. მწვერვალზე

წაგრძელებული ფორმის პლატოა შექმნილი. მთას სამხრეთისა და აღმოსავლეთის

მხრიდან შემოვლებული აქვს უზარმაზარი ლოდებით ნაგები გალავანი –

ციკლოპიური კედელი. ადრე ამ ადგილს „გმირთ ნაკვეთი“ ეწოდებოდა,

რომელთანაც დაკავშირებით ექვთიმე თაყაიშვილს შემდეგი ლეგენდა ჩაუწერია:

სამება და დევი დიდხანს კამათობდნენ, თუ ვისი სამფლობელო უნდა ყოფილიყო

დიდი მწვერვალი.

 ბოლოს, სამება დათანხმდა დაეტოვებინა მთის წვერი დევისათვის, თუ

იგი შეძლებდა ერთ ღამეში მამლის ყივილამდე შემოესაზღვრა მთის წვერი

ზღუდით. დევმა ამ სამუშაოს შესასრულებლად მოიხმარა თავისი და, რომელიც

დადგა მოპირდაპირე მაღალ მთაზე, „საწურბლეზე“, რომელიც მოფენილი იყო

უზარმაზარი ქვის

ლოდებით და აქედან ესროდა ძმას ქვებს. სამებამ რომ დაინახა, დევი

სამუშაოს კარგად ართმევდა თავს, არ სურდა რა დაეკარგა ლამაზი მთის წვერი,

მაღლა აისროლა წითელი ნაჭერი, რომელიც გადაიქცა მამლად. მამალმა იყივლა,

დევმა დამარცხებულად იგრძნო თავი და გაიქცა. გაქცეულმა, ბირთვისის ციხეს

შეაფარა თავი. სამებამ ისარი ესროლა და ბირთვისის ციხის კედელს მიაჭედა.

მისი კვალი თითქოს დღესაც არის ბირთვისში.

ხვარამზე, თამთა და რუსუდანი…

 (ლეგენდა სამღერეთზე)

ამ სოფლის სახელთანაა დაკავშირებული მსოფლიო ფოლკლორში სწორუპოვარი ლეგენდა: იყო

ჩვენ მხარეში ერთი ლამაზი სოფელი ტყით და გორაკებით ირგლივ.

 ერთხელ მტერი მოულოდნელად შემოიჭრა სოფელს...

მათ ჯერ უნდა აეღოთ სამღერეთი და შემდეგ თბილისი. ქართული ჭარი არ იყო მომზადებული...

ამ დროს მთის ფერდობზე გამოჩნდა სამი და, ისინი ქართულ კაბებში იყვნენ

გამოწყობილები, ხელში ფანდურები ეკავათ და მღეროდნენ, ნელ-ნელა

უახლოვდებოდნენ მტერს. სისხლითა და რბევა - თარეშით დაღლილი მტრისთვის

ქართველი ქალების სილამაზე და ტკბილი ქართული სიმღერები იმდენად

მოსალოდნელი იყო, რომ გაოგნებული გაჩერდა მტერი, გაშეშდა და გაოცებისგან

ერთმანეთს დაუწყო ყურება.

მაშინ სარდალმა იფიქრა, რომ გაჭირვების ჟამს მათ ომის ქალღმერთები

მოევლინა და მათი განადგურება სურდათ, ბრძანა, რომ დები აეკაფათ.

მიუხედავად ბრძანებისა ვერც ერთმა მებრძოლმა ვერ გადადგა ეს ნაბიჯი,

ქალები უახლოვდებოდნენ დახოცილ ქართველებს, ღაპა-ღუპით ჩამოსდიოდათ

ცრემლები და თან მღეროდნენ. სარდალმა ხელახლა გასცა ბრძანება, მათი

სიკვდილით დასჯის შესახებ და ჯარი უკან დააბრუნა.

დაბრუნებულ მტერს, უკვე სამეფო ლაშქარი დახვდა. გამწარებულმა ქართველებმა

ისე ამოწყვიტეს მტერი რომ ამბის მთხრობელიც კი არ გაუშვიათ უკან.

ეს გამაჯვება სამი დის დამსახურებაა, მათი სახელებია : ხვარამზე, თამთა

და რუსუდანი. სწორედ მათ საპატივცემულოდ დაერქვა სამღერეთს სამღერეთი.

80-იან წლებში დაიწყეს მათი საფლავების ძებნა და 1986ეკლესიის ეზოში

ჩრდილოეთით ნახეს ქვა, რომელზეც გამოსახული იყო სამი ფიგურა და ამ სამ

ფიგურაზე ერთი გამწვდომი ფანდური. თაღის თავზე ნახევარწრიულად ძველი

ქართული წარწერა მოჩანს. ეკითხება დასაწყისი" სამებაი ჰჭეთა" და

ქრონიკონი 763 წელს. სპეციალისტებმა დაადგინეს, რომ ერთ-ერთ ქვაზე ეწერა

სახელი ,,ხვარამზე“.

В одной далёкой бесплодной пустыне стоял прекрасный сад. И принадлежал он злым духам 

– дэвам. Славился он своими растениями, которые могли излечить от любой болезни. Но 

самое дорогое дерево в саду было гранатовое. И раз в год приносило оно три плода.

Однажды великий царь, живший в той стране, захотел найти достойного зятя для своей 

единственной любимой дочурки. Много женихов собралось у дворца. Ждут, что им повелит 

великий царь. А царь и говорит: «Принесите мне плоды граната из сада дэвов. Кто 

выполнит моё поручение, пусть забирает дочь мою. Будет она ему женою верною».

Много юношей полегло в саду. Но никто так и не смог добраться до плодов. Лишь одному 

получилось проникнуть в сад и сорвать заветные плоды. Он сразился с дэвами и освободил 

похищенную на днях дочь царя.

Но не знал он, пока ходил возле сада, что царь, обнаруживший пропажу дочери и узнавший 

о судьбе несчастной, заболел сильно. И царство его зачахло. И начался великий голод.

Пришёл юноша с невестой, увидели картину ужасную и испугались. Тогда юноша разрезал 

первый гранат и дал испить его царю. Царь выздоровел враз. Соком второго плода он 

вернул плодородие и жизнь скоту. А когда разрезал третий, увидел, что не счесть числа 

в нём сверкающих самоцветов, стоили которые больше всего царства. Подкинул он их 

вверх, и разлетелись самоцветы по всей земле. Главное их достоинство было приносить 

силу и жизнь тем, кто их любит.

Великую силу любви и силу жизни открывают они всякому, кто их найдёт. Но нельзя эту 

силу ни передать, ни подарить. Принадлежит она только тому человеку, кто нашёл их.