Тетрицкаройский муниципалитет თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი

მუნიციპალიტეტი, რომელზე ახლა 

წავა ლაპარაკი უნიკალური მუნიციპალიტეტია საქართველოში. წარმტაცი ბუნებისა და უძველესი ისტორიის ამ პატარა ტერიტორიაზე (14 ადგილი საქართველოში) საოცრადაა შერწყმული ლამაზი ბუნება და უძველესი ნაგებობები.მუნიციპალიტეტი მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლში, 60 კილომეტრში საქართველოს დედაქალაქიდან. ამ ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ ერთეულს ჰქვია:

  ადმინისტრაციული                 ცენტრი:

      ქალაქი        თეთრიწყარო

რეგიონი– ქვემო ქართლი
სიმჭიდროვე: 21,6კაცი/კმ ფართობი  – 174,5 კვ. კმ.
მოსახლეობის რაოდენობა –  25791კაცი(2007წ.)
ეროვნება – ქართველები – 78,3%
სომხები – 6,1%
აზერბაიჯანელები –8,1%
ბერძნები – 5,2%
რუსები – 0,5% 



თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი ხშირად იყო აყვავების მწვერვალზეც და დაღუპვის საზღვარზე.  ქვემო ქართლის, ზუსტად ამ ტერიტორიაზე გადიოდა ძველად ძირითადი სავაჭრო და სტრატეგიული გზები, მაჰმადიანური აღმოსავლეთიდან
ქრისტიანულ დასავლეთისკენ. ეს გზა იყო ცნობილი როგორც აბრეშუმის გზა.
ტერიტორიული დაყოფით ახლანდელი თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ტფილისის გუბერნიის ტფილისის მაზრაში შედიოდა.
1921 – 1929 წლებში – ტფილისის მაზრაში,
1930წ.– ტფილისის ოლქში, როგორც აღბულაღის რაიონი.
1940 წლიდან ეწოდება თეთრი – წყაროს რაიონი.

ქალაქი თეთრიწყარო არის თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი.

ფართობი

მუნიციპალიტეტის ფართობია – 1174.5 კმ².

მუნიციპალიტეტი ძალიან პატარაა – 14 ადგილი უკავია საქართველოს მუნიციპალიტეტების შორის.

საზღვრები:

თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტს კარგად გამოხატული ბუნებრივი საზღვრები აქვს. საქართველოს 7 მუნიციპალიტეტთან აქვს საზღვარი:
სამხრეთით ესაზღვრება ბოლნისის მუნიციპალიტეტი, დასავლეთით
საზღვრავს წალკისა და დმანისის მუნიციპალიტეტები, აღმოსავლეთით საზღვრავს გარდაბნისა და მარნეულის მუნიციპალიტეტები, ჩრდილოეთით კი კასპისა და
მცხეთის მუნიციპალიტეტები.1917წლის ადმინისტრაციულ
რელიეფი:

 რაიონის ჩრდილოეთ ნაწილში აღმართულია თრიალეთის საშუალო სიმაღლის ქედი. აქქ  ყველაზე დიდია ბედენის მასივი. რაიონის ტერიტორია ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ – აღმოსავლეთისკენ თეთრი წყაროს პლატო აგებულია ზედაპლიოცენური დოლერიტული ლავებით.თეთრიწყარო უმეტასედ მთაგორიანია.  

მუნიციპალიტეტის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში განფენილია შუა ხრამის მთათა კვანძი, რომელიც აგებულია ზედაცარცული ვულკანოგენური და დანალექი წყებებით, აგრეთვე ძველი კრისტალური ქანებით (გრანიტოიდებით). აქ ყველაზე დიდია ბედენის პლატო, რომელიც წარმოადგენს მდინარეების ხრამის და ათის წყალგამყოფს. უმაღლესი პუნქტია მთა ბედენა (1875 მ). ბედენის ქედი ცარცული ვულკანოგენური ნალექებით, ნეოგენური და მეოთხეული ლავებით არიას შედგენილი. ბედენისპლატო თანდათან დაბლდება, ჯერ გადადის გორაკ-




ბორცვიანიდან მთისწინეთში, შემდეგ მარნეულის ტერასულ ვაკეში. თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტის სამხრეთი ნაწილი გაშლილია თეთრი წყაროს პლატოზე, რომელიც ქვემო ქართლის პლატოს ჩრდილოეთ ნაწილს წარმოადგენს. თეთრიწყაროს პლატო (ზომები 45X10 კმ) გომერის ქედის სამხრული კალთებიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ და აღმოსავლეთისაკენ ვრცელდება. პლატოს ზედაპირი სამხრეთისაკენ არის დახრილი და შუა ნაწილში გაკვეთილია რამდენიმე მცირე მდინარის კანიონით, რომელთა შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ხრამის მარცხენა შენაკადი ჭივჭავი
Гомер, гора г. Главного Кавказского хребта, 4820 фт., в Тифлисской губ., близ урочища Белого ключа под 41° 34' с. ш. и 62° 7' в. д.

ბედენის ქედის განშტოებებიდან უმნიშვნელოვანესია გომერის ქედი, რომელიც ბედენის ქედის აღმოსავლურ ბოლოდან ჯერ სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ არის მიმართული და შემდეგ აღმოსავლეთისაკენ. მის თხემზე აღმართული მთა სამება, რომელიც წარმოადგენს კონუსის მოყვანილობის ბორცვს. აღსანიშნავია, რომ ამ მთას უწინდელი მკვლევარები ექსტრუზიულ ცენტრალურ ვულკანად თვლიდნენ, მაგრამ გარკვეულია, რომ იგი ეროზიულ მოწმეს წარმოადგენს, ხოლო მის თხემზე არსებული ლავა ტექტონიკური პროცესებით არის მოწყვეტილი და აზევებული. გომერის ქედზეა ასევე მთა გომერი (1457 მ). მთის სამხრეთ კალთაზე ფიქსირებულია ლავის ტერასა. ბედენის ქედს აქვს შტოქედები: თავშიშველა და გელინდაღი.
თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთ ნაწილში აღმართულია ძლიერ დანაოჭებული, შუაეოცენური ვულკანოგენური ქანებით აგებული თრიალეთის ქედი..
თავშიშველის ქედსა და ქვემო ქართლის პლატოს შორის მდებარეობს ირაგის ქვაბული რომელიც გაჩენილია ლავური ღვარის მიერ ძველი ხეობის შეგუბებისა და ტბიურ-მდინარეული ნალექების დაგროვების შედეგად. ქვაბული ასაზრდოებს მდინარე ასლანკას. ირაგის ქვაბული ხასიათდება ვაკისებურ-ბორცვიანი ფსკერით, რომელიც აგებულია თიხნარითა და კენჭნარით.

ლანდშაფტები

თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტში ჩამოყალიბებულია ლანდშაფტის შემდეგი სახეები:

მშრალი სტეპური ვაკე წაბლა ნიადაგებით;

მთისწინეთი მუხნარ-რცხილნარით ტყის ყავისფერ ნიადაგებზე;

ბორცვიანი პლატო ჯაგრცხილნარ-მუხნარით ტყის ყავისფერ წაბლა და შავმიწა ნიადაგებზე;

მთის გასტეპებული მდელოები შავმიწა ნიადაგებით;

სუბალპური მდელოები ტყის ყომრალ და მთის მდელოს ნიადაგებზე.


მოსახლეობა:

2006 წლის მონაცემებით, მოსახლეობის 75%-ს ქართველები შეადგენენ,
9% -ს - სომხები,
6%-ს - აზერბაიჯანელები,
ხოლო 4%-ს - ბერძნები.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ცხოვრობს 2208 ეკომიგრანტი და 182 იძულებით გადაადგილებული პირი. ეკომიგრანტები ჩამოსახლდნენ მესტიის, ლენტეხისა და ხულოს რაიონებიდან 1987–89 წლებში მეწყერსაშიში ზონებიდან. მათ სახელმწიფომ აუშენა საცხოვრებელი სახლები. 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შედეგად სოფელ კოდაში განთავსდა შიდა ქართლიდან, დიდი და პატარა ლიახვის, კოდორის ხეობებიდან დევნილი ოჯახები, რომელთა რაოდენობა 1400 ფიზიკურ პირს შეადგენს.

მუნიციპალიტეტში არის ერთი ქალაქი - თეთრიწყარო,

ერთი დაბა - მანგლისი;


18 ადმინისტრაციულ -ტერიტორიულ ერთეულში - თემში - შემავალი 82 სოფელი (აქედან 4 სოფელი დაცლილია)მოსახლეობის რაოდენობა ბოლო მონაცემებით (2007 წ.) 25 791 ადამიანს შეადგენს,
აქედან, თეთრიწყაროში ცხოვრობს 3786,
დაბა მანგლისში - 2594,
ხოლო სოფლად 19411 ფიზიკური პირი. (2008) წლის მონაცემებით, ამას ემატება 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შედეგად სოფელ კოდაში განთავსებული 447 დევნილი ოჯახი, სულ - 1400ეთნიკური შემადგენლობის მიხედვით.

ჰავა

ჰავა ზომიერად ნოტიოა, ზამთარი - ზომიერად ცივი, ზაფხული - ხანგრ ძლივი და თბილი. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა 12 -დან (ბარში) 3 - მდე (მთაში). აბსოლიტური მინიმალური –25 (-30), აბსოლიტური მაქსიმალური – 35-40.

ნალექების საშუალო წლიური –500-900 მმ.- მდე. ნალექების მაქსიმუმი მოდის მაისში, მინიმუმი–დეკემბერში.

წიაღისეული

ლითოგრაფიული ქვა; საშენი მასალა:ალგეთის ქვა (ყვითელი და მომწვანო)
ბაზალტი, კირქვა და ქვიშაქვა. ალგეთის ქვით არის აშენებული უამრავი ტაძარი საქართველოში და საზღვარგარეთ.
აღსანიშნავია ბარიტის საბადოები.

მდინარეები:

ძირითადი მდინარეა ალგეთი. მისი მთავარი შენაკადებია მარჯვენა - დაყვისხევი და გუდარეხისწყალი, მარცხენა - ნამტვრევანისწყალი, ორსისხევი, ბოყვისხევი, ენაგეთისხევი, ლამისხევი, ასურეთისხევი და სხვ. მდინარე ალგეთი სათავეს იღებს კლდეკარის მთიდან (თრიალეთის მთაგრეხილი), მისი სიგრძე 108 კილომეტრია, აუზის ფართობი - 763 კვადრატული კილომეტრი. იგი მდინარე მტკვარს ერთვის მარჯვენა მხრიდან. მდინარე ხრამი (ქცია) სათავეს იღებს წალკის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, გაივლის თეთრიწყაროს, დმანისის, ბოლნისის, მარნეულის ტერიტორიებს და მტკვარს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე უერთდება. მისი სიგრძე 117 კილომეტრია, ხოლო აუზის ფართობი 6280 კვადრატულ კილომეტრს შეადგენს.




მდინარე ალგეთი ზამთარში

მუნიციპალიტეტის სამხრეთ საზღვარს ჩამოდის მდინარე ხრამი(კცია),

ხრამის ხეობა

რომლის მარცხენა შენაკადებია: კლდეისისწყალი, ახკალაფისწყალი, ტორნე, ჭივჭავი და სხვ.

მდინარე ჭივ - ჭავი

მდინარე ვერე სათავეს იღებს დიდგორის მთის მიდამოებში, მისი სიგრძე 45 კილომეტრია, ხოლო აუზის ფართობი - 194 კვადრატული კილომეტრი. ის მდინარე მტკვარს ერთვის თბილისის მიდამოებში და მის მარჯვენა შენაკადს წარმოადგენს.


მდინარე ასლანკა სათავეს იღებს ბედენის მთის მიდამოებიდან და მისი სიგრძე 87 კილომეტრია.


სოფელ ასურეთთან –გოგირდწყალბადოვანი წყაროა, რომელსაც იყენებენ სამკურნალოდ.


ალგეთის წყალსაცავი

ალგეთის წყალსაცავი
1973-დან ალგეთის ხეობაში დაიწყო წყალსაცავის მშენებლობა.

ტბები: ლიპი,   ჩერეპანის ტბა

ბედენის პლატოზე არის პატარა ტბები (ლიპი) და ჭაობები.

ლიპის ტბა

ფლორა

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 2 ათასზე მეტი სახეობის მცენარე იზრდება. ვაკეზე და ბორცვიან მთის წინეთში გავრცელებულია ძეძვი, გრაკლა, ასკილი, გლერძა, ურცი, მაჩიტა ძურწა, ურო, ტუხტი და სხვ. ხეებიდან გვხვდება აკაკი. მთების კალთების ქვემო სარტყელი მუხისა და რცხილის ტყეებს უჭირავს, იზრდება აგრეთვე იფანი, ნეკერჩხალი, პანტა და მაჟალო. ბევრია შინდი, თხილი, ზღმარტლი, კუნელი, ასკილი და სხვ. ზემო სარტყელში წიფელი ჭარბობს,მასთან ერთად იზრდება აღმოსავლური მუხა და რცხილა, ასევე ნაძვნარ-სოჭნარი და ფიჭვის ფორმები.

ფაუნა

 

 

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ბინადრობს დათვი,







 შველი,

 გარეული ღორი,

მაჩვი

 მგელი, თეთრყელა კვერნა,  კურდღელი, მთის მელა, მთის ბრუცა;

ფრინველები

ფრინველებიდან_როჭი, შურთხი, კაკაბი, ჯაფარა, მინდვრის მწყერჩიტა და სხვ; ქვეწარმავლებიდან ბევრია კუ, ბოხმეჭა, კლდის ხვლიკი; მდინარეებში-კალმახი, ხრამული, შამაია.
ფაუნა
თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ბინადრობს შველი, გარეული ღორი, დათვი, მგელი, თეთრყელა კვერნა, მაჩვი, კურდღელი, მთის მელა, მთის ბრუცა; ფრინველებიდან_როჭი, შურთხი, კაკაბი, ჯაფარა, მინდვრის მწყერჩიტა და სხვ; ქვეწარმავლებიდან ბევრია კუ, ბოხმეჭა, კლდის ხვლიკი; მდინარეებში-კალმახი, ხრამული, შამაია.

ეკონომიკა

 წამყვანი დარგია სოფლის მეურნეობა, ძირითადად მეცხოველეობა.

გზები

რაიონის ტერიტორიაზე გადის მარაბდა-ახალქალაქის რკინიგზა და ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი.
შენდება აბრეშუმის გზა.

ძირითადი ტრასები არის რეაბილიტებური. გზების ერთი ნაწილი უკვე დასრულებულია, 45 წუთში შეგიძლიათ მოხვდეთ თბილისიდან თეთრი წყაროში. მიმდინარეობდა რეაბილიტაცია ქალაქის გზებს. მაგრამ  ჯერჯერობით არაფერი არ არის გაკეთებული. " კონტრაქტორები ახლა მეორე ნაწილზე მუშაობენ. დარჩენილია გვერდითა სამუშაოები, წყლის სისტემის მოწესრიგების ნაწილი, რაც უახლოეს დღეებში დამთავრდება,“ – განაცხადა დავით ნარმანიამ.

შიდა წყლები 

ქალაქში მიმდინარეობდა რეაბილიტაცია მთელ წყალსადენ სისტემას.        2012 წლის მარტის თვეში დასრულდა 2.002.489 ლარის ღირებულების პროექტი. პროექტის ფარგლებში რეაბილიტაცია ჩაუტარდა მილსადენს მენქალისის სათავე კვანძიდან თეთრიწყარომდე და ასევე  13 ქუჩაზე განხორციელდა ქსელის რეაბილიტაცია.  მაგისტრალის სიგრძე L=11კმ;  ქსელის სიგრძე L=15კმ.                                                                               მაგრამ ისევ წყალი მოდის გრაფიკით, და  არ ყოფნის.

ცენტრალური საკანალიზაციო სისტემა

ქალაქ თეთრიწყაროს მხოლოდ 20% და დაბა მანგლისის მხოლოდ 10% არის უზრუნველყოფილი ცენტრალური საკანალიზაციო სისტემით. სოფელ კოდაში კი საკანალიზაციო სისტემა მოეწყო დევნილთა კომპაქტურად ჩასახლების ადგილას, ე.წ. ძველი სამხედრო ნაწილის ტერიტორიაზე. 

მომავალი წლისთვის, დაგეგმილია სანიაღვრე და საკანალიზაციო სისტემების გამართვაც.

კულტურა 

რაიონში 32 სახელმწიფო ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაა, 
 ბიბლიოთეკა, 
1 თოჯინების თეატრი ,
მუზეუმი 

მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი

ჩემი მუზეუმი.

  ისტორიულ – არქიტექტურული ძეგლები

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე წარმოდგენილია  როგორც მეგალითური ნაგებობებით, ისევე ქრისტიანული ბაზილიკებით და ჯვარ - გუმბათოვანი ეკლესიებით. უძველესი ტაძრებით,  ეკლესიებითა და ციხესიმაგრეებით, რომლებიც, მიუხედავად ისტორიული ქარტეხილებისა, მუნიციპალიტეტში მრავლადაა შემორჩენილი. ფორმების სიმარტივე, ეფექტური დიზაინი, ჰარმონიული პროპორციები, უმშვენიერესი ორნამენტები და იდეალური შერწყმა გარემომცველ ბუნებასთან ქართული არქიტექტურის უდიდესი ღირსებაა.  
      
 ქვემო ქართლის, ზუსტად ამ ტერიტორიაზე გადიოდა ძველად, ძირითადი სავაჭრო და სტრატეგიული გზები, მაჰმადიანური აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ. ბუნებრივია, რომ არც ერთ მბრძანებელს არ გაუვლია ამ კუთხესთან, რომ არ მოეგლიჯა თავისთვის, თუნდაც პატარა ნაწილი ამ  მომგებიანი მიწისა... ამიტომაც აშენებდნენ ამ ადგილების მეპატრონეები დიდი რაოდენობით, სტრატეგიული დანიშნულების მქონე ციხესიმაგრეებს. ამასთან დაკავშირებით აღიმართა ისეთი ციხე სიმაგრეები, როგორებიცაა სამშვილდე, ბირთვისი, ფარცხისი, ხულუტი, მანგლისის ციხე  სიმაგრე და სხვანი, რომელთაც   უდიდესი როლი ითამაშეს არა მარტო თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ისტორიაში, არამედ ქართული ერის ისტორიაშიც. შემორჩენილია სამონასტრო კომპლექსები: პირღებული, გუდარეხი, ფიტარეთი, მანგლისი. ქალაქის სიახლოვეს არის თეთრი წყაროს ნასოფლარი, სამშვილდის  ნაქალაქარი.  ჩვენი რაიონის ტერიტორიაზე, დაფიქსირებულია  375 ისტორიულ - არქიტექტურული ძეგლი.
 აბრეშუმის გზის მშენებლობის დროს მიმდინარეობდა მკაცრი არქეოლოგიური მონიტორინგი. ძეგლების რაოდენობა იზრდება დღითი დღე. 

სამზარეულო:

თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტი გამოირჩევა სპეციფიკური სამზარეულოთი და სახელგანთქმული სტუმართმოყვარეობით.  ისტორიულად ისე   მოხდა, რომ  თეთრიწყაროში ცხროვობს სხვადასხვა ეროვნების ხალხი:  ქართველები, სომხები, რუსები, აზერბაიჯანელები, ბერძნები...  და ზოგჯერ 20 კაციან  მაგიდის ირგლივ  ზის 18 ეროვნების ადაიანი. ქართველები ზიან რუსებთან, სომხები აზერბაიჯანელებთან ....  

     რა არ შეგხვდებათ  ჩვენ სუფრაზე: ქართული საცივი და სომხური ტოლმა ვაზის ფოთოლში შეხვეული, ლულა ქაბაბ და რუსული ბლინი! ჩვენ სუფრაზე  ნახავთ  სვანური კუბდარი და რუსული პიროგი, აჩმა და ხაჭაპური – აჭარული, ოსური, იმერული, რაჭული ლობიანი და ებრაელთა მაცა... 
  თეთრიწყაროში ერთ მაგიდის ირგლივ მთელი საქართველოა ! და თუ  თქვენ არა აქვთ  დრო, რომ მოინახულოთ საქართველოს ყველა კუთხეის სამზარეულო –  ჩამოდით თეთრიწყაროში!     
 თეთრიწყაროელების სტუმართმოყვარებით მოხიბლულ უცხოელ ტურისტებს ხშირ შემთხვევაში სწორედ ამის გამო უჩნდებათ მისი ხელახალი   მონახულების სურვილი.

ტურიზმი 

 თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტი ცნობილია მრავალფეროვანი ბუნებით მოგზაურებს მუნიციპალიტეტის ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად ფართო არჩევანი ეძლევათ. მათ შეუძლიათ იხილონ ისტორიული ძეგლები, უნიკალური არქიტექტურა, ხელოვნების განუმეორებელი ნიმუშები, უძველესი ტრადიციები, კულტურა, მომხიბვლელი  თეთრიწყაროს ძველი პარკები და ტყეები, ეროვნული პარკი. ასევე შესაძლებლობა ექნებათ, იგემონ უგემრიელესი ქართული კერძები და ღვინო, გაიცნონ  მეგობრული და სტუმართმოყვარე ხალხი. თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი ისტორიულად ცნობილია დასასვენებელი და სანახაობითი         ტურიზმით. მაგალითად, დაბა მანგლისის ტურისტული მნიშვნელობა               განპირობებულია განსაკუთრებული მიკროკლიმატით, რომელსაც ქმნის            კავკასიის             რეგიონში უკიდურესი სამხრეთის კავკასიური ფიჭვის ენდემის   არსებობა.

      მას შემდეგ, რაც გარემონტდა თბილისი-მანგლისის საავტომობილო გზა (56 კმ), დამსვენებელთა რაოდენობამ სეზონზე 7-8 ათასს მიაღწია. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ოთხასამდე ისტორიულ-კულტურული ძეგლია. ამჟამად თეთრიწყარო არ არის ჩართული რომელიმე ტურისტულ მარშრუტში და მხოლოდ სპონტანურად, სკოლებისა და სხვადასხვა დაწესებულებების მიერ ორგანიზებულ ექსკურსიებს მასპინძლობს.

აღნიშნული პოტენციალის ამოქმედება მთლიანად ინფრასტრუქტურის განვითარებაზეა დამოკიდებული, რომლის სათანადო დონეზე მოწყობა უპირველესი ამოცანაა ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის. მათ შორის პრიორიტეტი წყალს უნდა მიენიჭოს, როგორც ტექნიკური ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებისათვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს.

   

Грузия - республика Закавказья. Находится в равнинной части вдоль побережья Черного моря между хребтами Большого Кавказа на севере и Малого Кавказа на юге. На севере граничит с Россией, на востоке – с Азербайджаном, на юге - с Арменией и Турцией. На западе омывается Черным морем. Общая площадь территории страны – 69,7 тыс. кв.км., включая Абхазию (площадь 8,6 тыс. кв.км.) и Южную Осетию (площадь 3,9 тыс. кв.км.).

Флора и фауна Тетрицкаройского муниципалитета

Животный мир 

Тетрицкаройского муниципалитета

В Грузии встречаются животные, свойственные самым разнообразным ландшафтам, начиная от субтропического и кончая ландшафтами снежных высокогорий. Здесь расселились, как эндемичные (местного происхождения) виды, так и переселившиеся сюда из других зоогеографических областей.
Фауна Грузии представлена более 100 видами млекопитающих, 330 видами птиц и 160 видами рыб. На территории Грузии в целях охраны природных комплексов и сохранения биоразнообразия созданы Тбилисский национальный парк, 17 заповедников и 6 заказников.
Наиболее богат животный мир лесов. Во многих районах распространены кавказский олень, косуля, кабан, заяц-русак, белка, а из хищников – бурый медведь, волк, шакал, барсу, рысь, лесной кот и лисица. Леса Грузии славятся обилием и разнообразием птиц. Из хищных видов птиц, занесенных в Красную книгу Грузии, встречаются (преимущественно в заповедниках) бородач, беркут, белоголовый сип, черный гриф и др. В некоторых местностях Колхиды и Кахетии еще можно увидеть фазана. Из пресмыкающихся в лесах Грузии наиболее многочисленны ящерицы, болотные черепахи и змеи (уж, медянка, кавказская гадюка).
Высокогорная фауна лучше сохранилась на Большом Кавказе. В западной его части водится кубанский тур, в восточной – дагестанский. Очень распространена серна, а на востоке встречается безоаровый козел. Характерные птицы высокогорий - кавказский тетерев, кеклик, бородач.

Своеобразна фауна степей на востоке Грузии. Там встречается джейран, сохранившийся лишь в отдельных местностях Ширакской степи. В Гардабанской степи и Алазанской долине встречается полосатая гиена. Из других хищников - лисица, шакал, камышовый кот. Водятся грызуны: тушканчики, полевки, хомяки. Среди птиц - серая куропатка, перепел, степной орел. Характерно обилие ящериц и черепах, а также змей.
В горных реках и озерах водятся форель, усач, сазан и др.

 ВТетрицкаройском муниципалитете встречаются серна. Редко попадается дикая кошка . На горных лугах Грузии обитают многие виды грызунов, таких, как прометеева мышь, питающаяся корнями луговых трав, снежные полевки и крот. Из птиц в альпийской зоне встречается улар (горная индейка), грациозные и веселые альпийские галки, красивый кавказский тетерев, обитающий в зарослях хищные птицы — ягнятник, горный орел.
В верховьях рек и в высокогорных озерах встречаются форель и храмули.


Лесная зона богаче животными. Для нее характерны дикий кабан и косуля; здесь же обитают кавказские олени. Из хищных зверей типичными представителями являются бурый медведь, рысь, волк, лисица, лесной кот, куница, шакал, кавказская белодушка, барсук; в лесах много грызунов — заяц, кустарниковая полевка, белка. 

 Из птиц лесной зоны нужно отметить вальдшнепа, болотную курочку, скворца, зяблика, иволгу, ворону, грача, крапивника, дрозда, зеленого и черного дятлов, чижа; в лесах и кустарниках живут дикие голуби, гуси и утки; из хищных птиц — стервятник, черный гриф, ястреб. В низинных лесах встречается фазан; Ещем в начале 20 века в Тетрицкаройских лесах водились олени, а 2 тысячелетия назад-львы!!!
До Севетской власти в результате хищнической охоты олени в Грузии почти исчезли. В настоящее время приняты меры для защиты этого благородного животного — отстрел оленей запрещен

Разнообразна фауна низин Грузии. В степях юго-восточной части республики водятся джейраны. Часто можно встретить степную лисицу, волка, шакала, ласку, очень редко — полосатую гиену. В тугайных лесах обитают кавказский олень и дикий кабан. В степях много грызунов (заяц, тушканчик, полевая мышь) и пресмыкающихся. Из птиц, населяющих степи, можно назвать степного жаворонка, шурка, овсянку, дрофу, стрепета, куропатку, турача, перепела, степного орла, полевого воробья.


Хозяйственная деятельность человека внесла изменения в географию животного мира.

. В 1932 г. в Колхиду из Аргентины привезли нутрию — крупную водяную крысу, обладающую ценным мехом. Сейчас она водится во многих водоемах низменности и становится промысловым животным. С Дальнего Востока сюда привезен пятнистый олень, молодые рога которого — панты известны своими высокими целебными свойствами. Превосходно чувствуют себя американская норка и енотовидная собака, переселенная сюда из Уссурийской тайги.


Во внутренних водоемах  также водится довольно много рыбы. В Куре и ее притоках живут каспийская минога, лосось, ряпушка, сом, щука, кефаль, усач, сазан, шемая. Горные реки изобилуют форелью, храмулей

Почвы и растительность

Исключительное разнообразие почв, растительности и животного мира Грузии можно объяснить несколькими причинами. Первая заключается в том, что республика лежит в субтропической зоне, в частности у ее северной границы. Это фактор, безусловно, благоприятный для развития организмов и их разнообразия.

Другой не менее важный фактор — вертикальная поясность. В Грузии, в миниатюре представлены все ландшафты европейской суши — от пустынно-полупустынных и влажных субтропических приморских зон, до горно-тундровых и отвальных зон, где вечные снега.
Третья, если так можно выразиться, «местная» причина природного разнообразия — положение Закавказья, и в частности Грузии, на стыке разнородных фаунистических и флористических областей. Действительно, не считая местных видов, сюда проникли в основном пришельцы из Средиземноморья, с Европейской равнины, Иранского нагорья и Средней Азии.
Рассматривая почвы, растительность и животный мир Грузии, нельзя упускать из виду и те колоссальные изменения, которые внес в их некогда девственный мир человек. Он создал новые культурные разновидности почв, сделал сельскохозяйственные культуры органической составной частью ландшафта, значительно изменил состав дикой растительности; он истребил, но в то же время главным образом при Советской власти акклиматизировал некоторые виды животных.

На территорииТетрицкаройского муниципалитета встречаются почвы от серо-бурых и засоленных полупустынных — почв сухих степей и умеренно влажных лесов — до  горно-луговых высокогорных.

На равнинах Восточной Грузии развиты Во Внутренней Картли, в равнинной части Внутренней Кахети и других местах распространены плодородные древнеаллювиальные почвы. Они широко используются под зерновые, огородные, плодовые культуры, а также под виноградники.
большое распространение имеют черноземы, на которых произрастают бахчевые, огородные культуры и кукуруза. Здесь и на Нижне-Картлийской равнине, в условиях сухого климата, распространены каштановые почвы разных типов. При орошении они дают большие урожаи пшеницы и овощей.

. На предгорьях Восточной Грузии и на нижних склонах гор господствуют очень плодородные коричневые лесные почвы, на них выращивают зерновые, виноград и фруктовые сады.

Как в Восточной, так и в Западной Грузии в горных областях с высотами от 500—600 м до 1900—2000 м под лиственными лесами распространены бурые лесные почвы. В верхнем поясе под хвойными лесами развиты бурые оподзоленные лесные почвы. Иногда бурые лесные почвы используются под сельскохозяйственные культуры (табак, виноградная лоза, кукуруза). В обеих частях Грузии от верхней границы леса до высоты 3000—3500 м под густой и разнообразной альпийской и субальпийской растительностью развиты горно-луговые почвы. Еще выше, в зоне вечных снегов и ледников, почвы и растительность отсутствуют.


Своеобразными признаками отличаются горно-луговые почвы вулканических нагорий до высоты 1200—2000 м распространены горные черноземы. Выше, на Джавахетском, Триалетском и Самсарском хребтах, они сменяются дерновыми горно-луговыми почвами. Горные черноземы используются под яровые хлеба и картофель. Горно-луговые почвы Грузии покрыты субальпийскими и альпийскими травами, представляющими собой базу для развития животноводства.

Главное растительное богатство Грузии — ее леса; они покрывают почти треть территории республики.

В гористой Грузии хорошо выражена вертикальная зональность. Вместе с тем состав растительности меняется с запада на восток. Растительный покров Западной и Восточной Грузии различен. Выше, до 500—600 м над уровнем моря, где подземные воды находятся сравнительно глубоко, произрастают различные виды дуба (имеретинский, грузинский, Гартвиса), граб, каштан, бук, ольха, перемежающиеся с ильмом, хурмой, ясенем, липой, грушей, яблоней и грабинником, а местами с реликтовыми деревьями. Характерная черта таких лесов наличие богатых подлесков. В таких лесах преобладают вечнозеленые кустарники: понтийский рододендрон, лавровишня, иглица, самшит, падуб, а также участвуют листопадные кустарники: желтая азалия, кавказская черника, клекачка, орешник, мушмула.


 Леса нижнего горного пояса, до высоты 800 м, напоминают предгорные, только состав видов древесных у них беднее и лиан меньше. Выше они сменяются буковыми лесами. В их составе часто значительную роль играют каштан и граб с примесью ольхи, клена, липы. Вечнозеленый подлесок развит также и в этом поясе. Начиная с высоты 1100—1200 м., к буку примешиваются восточная ель и кавказская пихта, образующие выше темнохвойные леса. На южном склоне Большого Кавказа, к западу от реки Ингури, преобладают пихтовые леса, а к востоку — елово-пихтовые. Они покрывают также верхние части склонов гор Аджарии. В составе их значительна роль бука. Вечнозеленый подлесок здесь также обилен.


Восточная Грузия менее богата лесом. В нижнем, лесном поясе начиная от 500— 600 м до 1000 м господствуют грузинский дуб и кавказский граб с примесью липы, клена и других пород. Вечнозеленый подлесок здесь (за исключением западной части Юго-Осетии) отсутствует. А из листопадных кустарников здесь характерны орешник и боярышник.
Особенно широко в среднем лесном поясе распространены буковые леса. К буку местами примешиваются граб и липа.

Более соответствуют ее климату леса сосновые в Манглисском районе,
В низинах Восточной Грузии встречаются приречные (тугайные) леса из тугайного дуба, ивы, белолистки, осокоря, шелковицы, произрастающих в долинах рек Иори, Алазани, Куры, Арагви и Храми.
Мы уже говорили, что леса покрывают около трети всей территории Грузии. Однако в прошлом лесные площади были значительно обширнее;


В составе лесов много пород с высококачественной древесиной (дуб, бук, каштан, самшит). Однако в основном горные леса Грузии имеют почвозащитное, водоохранное и курортное значение, поэтому здесь недопустимы широкие лесозаготовительные работы. Лишь небольшая часть может быть использована для заготовок, но с условием, что на месте вырубок лес будет восстановлен.

В Восточной Грузии на обширных площадях ниже полосы лесов, где выпадает от 400 до 700 мм осадков, встречаются степи с зарослями колючих кустарников — держидерева, карликового миндаля; бородачовые и ковыльно-бородачовые степи (Иорское плоскогорье, предгорья Нижней Картли)
Большая часть степей Восточной Грузии распахана и занята сельскохозяйственными культурами (пшеница, кукуруза, садовые и технические культуры). Большие площади на горах Грузии покрыты высокогорной травянистой растительностью. Своеобразный тип представляют типчаково-ковыльные горные степи Джавахетского нагорья, сменяющиеся выше горными остепненными лугами, а на вулканических хребтах — сочной субальпийской и альпийской растительностью.


Склоны Большого Кавказа, а также Месхетского и Триалетского хребтов выше лесной полосы покрыты густой субальпийской растительностью, очень пестрой и разнообразной по своему составу (костровые, вейниково-разнотравные, белоусовые и другие луга). В Восточной преобладают можжевельники.


С высоты 2300—2400 м и до 2900—3000 м господствующим типом растительности становятся низкотравные альпийские луга и ковры, образованные видами, наиболее приспособленными к суровым климатическим условиям и короткому вегетационному периоду. Здесь много карликовых растений с очень красивыми, крупными цветами (горечавка, норичник, анемона кавказская и т. д.). Выше альпийской зоны горы уже лишены сплошного растительного покрова.
Обширные площади горных лугов используются в качестве летних пастбищ,Особенно ценны высокотравные субальпийские луга, дающие много зеленых витаминных кормов.


Предлагаемая информация является неоспоримым материалом для выбора путешествия по Грузии. Уважаемый турист может выбрать то самое удивительное время для отдыха в республике. Это посещение может быть весной, когда природа просыпается, воздух благоухает цветением и насыщенный воздух цветов наполняет вас, побуждая к активному творчеству. Или посещение республики осенью, когда золото листвы с деревьев осыпает вас. Природа дышит спокойствием и умиротворённостью, над вами синее небо, в обрамлении гор. И во всем пространстве только вы…

Теплое море, прекрасный пляж в летние месяцы, несомненно, укрепит ваше здоровье.
А в зимние месяцы - горные лыжи, отдых у камина с бокалом вина, слушая хоровое пение. Что может быть прекраснее зимнего отдыха в Грузии.


Добро пожаловать в гостеприимную Грузию, здесь вам всегда рады.

Тетрицкаройский муниципалитет

Город:

 Тетри-Цкаро (თეთრიწყარო)

Поселок городского типа:

Манглиси

 СЕЛА:

Абелиани (აბელიანი)
Алгети (ალგეთი)
Алексеевка (ალეკსეევკა)
Амлеви (ამლევი)
Ардисубани (არდისუბანი)
Архоти (არხოტი)
Асурети (ასურეთი)
Ахали-Зирбити (ახალი ზირბითი)
Ахали-Марабда (ახალი მარაბდა)
Ахали-Пантиани (ახალი პანტიანი)
Ахалсопели (ახალსოფელი)
Богви (ბოგვი)
Борбало (ბორბალო)
Ванети (ვანეთი)
Вархуно (ვარხუნო)
Вашловани (ვაშლოვანი)
Визировка (ვიზიროვკა)
Гвеви (ღვევი)
Головани (ღოლოვანი)
Голтети (გოლთეთი)
Гоубани (ღოუბანი)
Гохнари (გოხნარი)
Гударехи (გუდარეხი)
Дагетхачини (დაღეთხაჩინი)
Джиграшени (ჯიგარაშენი)
Джорджиашвили (ჯორჯიაშვილი)
Дзвели-Марабда (ძველი მარაბდა)
Диди-Дурнуки (დიდი დურნუკი)
Диди-Ирага (დიდი ირაგა)
Диди-Клдеиси (დიდი კლდეისი)
Диди-Тонети (დიდი თონეთი)
Дманиси (დმანისი)
Дре (დრე)
Земо-Ахалшени (ზემო ახალშენი)
Земо-Ахкалапа (ზემო ახკალაფა)
Зирбити (ზირბითი)
Ивановка (ივანოვკა)
Ипнари (იფნარი)
Квемо-Ахкалапа (ქვემო ახკალაფა)
Кода (კოდა)
Кодисцкаро (კოდისწყარო)
Косалари (ქოსალარი)
Котеши (კოთეში)
Ксоврети (ქსოვრეთი)
Липи (ლიპი)
Мацевани (მაწევანი)
Менкалиси (მენკალისი)
Месаме-Шамта (მესამე შამთა)
Мохиси (მოხისი)
Мухати (მუხათი)
Навтиани (ნავთიანი)
Наосари (ნაოსარი)
Напилнари (ნაპილნარი)
Орбети (ორბეთი)
Парцхиси (ფარცხისი)
Патара-Дурнуки (პატარა დურნუკი)
Патара-Ирага (პატარა ირაგა)
Патара-Клдеиси (პატარა კლდეისი)
Патара-Тонети (პატარა თონეთი)
Питарети (პიტარეთი)
Поляна (პოლიანა)
Саграшени (საღრაშენი)
Самгрети (სამღრეთი)
Самшвилде (სამშვილდე)
Сапудзреби (საფუძრები)
Тбиси (ტბისი)
Хописи (ხოპისი)
Цинцкаро (წინწყარო)
Цкнари-Абано (წყნარი აბანო)
Чинчриани (ჭინჭრიანი)
Чхиквта (ჩხიკვთა)
Шавсакдари (შავსანდარი)
Шамта (შამთა)
Шехветила (შეხვეტილა)
Шихило (შიხილო)                                                                                              
Энагети (ენაგეთი)
Эртиси (ერტისი)